Ο Πολιτισμός της Προσφοράς

 Σήμερα η ιστορία μας αφορά κάτι που λόγω των γιορτινών ημερών που έρχονται είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Όταν ακούμε τη λέξη Πολιτισμό σκεφτόμαστε αυτομάτως, την Τέχνη σε όλες της τις μορφές, αν το πάμε λίγο παρακάτω ο Πολιτισμός του Φαγητού, του Ποτού, της Μόδας, της Ιστορίας, της καλής Συμπεριφοράς. Ο Πολιτισμός  είναι μια τεράστια σφαίρα που θα ήταν καλό να συμπεριλάβει  το πως συμπεριφέρονται στους λιγότερο προνομιούχους οι άνθρωποι, που με έναν τρόπο τους ήρθαν τα πράγματα πιο γενναιόδωρα στη Ζωή.

 Η ανάγκη να συνδράμεις στο συνάνθρωπο είναι κομμάτι μιας κουλτούρας που υπήρχε πάντα μέσα μας. Σιγά σιγά βέβαια το Εγώ έγινε περισσότερο υπερφίαλο, περισσότερο κενόδοξο και αυτό το κομμάτι της προσφοράς άρχισε να φθίνει. Ευτυχώς και σε πείσμα των καιρών υπάρχουν ακόμα κάποιοι πιστοί στους ανθρώπους που προσφέρουν χρόνο, κόπο, έγνοια, χρήμα, αγάπη, βοήθεια, έργο. Δε θα εξετάσουμε τα κίνητρα. Προσωπικά θεωρώ πως είναι μείζονος σημασίας. Σημασία έχει πως προσπαθούν με όσα μέσα διαθέτουν να προσφέρουν ως μικροί ευεργέτες από το περίσσευμα της ψυχής τους. Σημασία έχει το αποτέλεσμα. Η προγιαγιά μου έλεγε πρώτα θα φροντίσω το φαγητό των ανθρώπων και μετά θα σκεφτώ τον εαυτό μου. Και αυτό με κάποιο τρόπο το σύμπαν το αφουγράζεται και συνήθως το γυρίζει στο πολλαπλάσιο.

   Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν πολλοί σύλλογοι, σωματεία, ιδιωτικοί φορείς που έρχονται ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί να καλύψουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες συνανθρώπων που δεν έχουν τα απαραίτητα. Κάποιοι από αυτούς έχουν πολλά χρόνια ζωής, αποδεικνύοντας την ανάγκη για υποστήριξη σε πολλές στιγμές ιστορικής κρίσης, όπως για παράδειγμα η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών που ιδρύθηκε το 1873 φροντίζοντας άπορους αλλά και υποστηρίζοντας σιωπηλά το Μακεδονικό Αγώνα και μετά τα χρόνια της Προσφυγιάς. Το έργο της φτάνει μέχρι σήμερα ακούραστο και συνεχές. 

 Μεγάλη είναι και η συνδρομή κάποιων σωματείων καλύπτοντας κενά του δημοσίου, ειδικά στον ιατρικό τομέα, ξεπερνώντας αγκυλώσεις και καθυστερήσεις. Αυτό που κάνουν όλοι όσοι συμμετέχουν δεν είναι αυτονόητο και σε καμία περίπτωση αμελητέο. Κάποια χρόνια πριν σε συζήτηση είχε ακουστεί, πως με αυτό τον τρόπο καθησυχάζουμε τη συνείδησή μας και νιώθουμε λίγο πιο ήρεμοι για αυτά που έχουμε σε σχέση με κάποιους άλλους ανθρώπους. Ίσως! Από την άλλη όμως που είναι το κακό να μπορείς να μπαίνεις μπροστά, να βλέπεις τις παθογένειες και με τις μικρές ή μεγαλύτερες δυνάμεις που διαθέτεις κάπως να διορθώνεις τα πράγματα. 

  Μια κοινωνία αν θέλει να λέγεται πολιτισμένη πρέπει να σκεφτεί πως συμπεριφέρεται στους ανθρώπους της. Σε εκείνους που σε κάποια φάση της ζωής τους μπορεί να βρέθηκαν σε δεινή θέση, σε εκείνους που δεν έχασαν την αξιοπρέπεια τους, δεν κλάφτηκαν αλλά έχουν ανάγκη βοήθειας, σε εκείνους που ένα παιχνίδι της μοίρας έφερε τη ζωή τους τα πάνω κάτω. Το να βοηθάς σημαίνει πως αγαπάς. Το να αγαπάς σημαίνει πως έχεις περίσσευμα να προσφέρεις. Το να βγαίνεις από το Εγώ σου κάνοντάς το έστω και πρόσκαιρα Εμείς, μόνο θετικό πρόσημο μπορεί να έχει. 

  Μέσα στο πέρασμα του Χρόνου η ανάγκη της προσφοράς και της βοήθειας γίνεται εντονότερη ανάλογα με τις συνθήκες. Το αίσθημα πως ανήκεις σε ένα σύνολο που μπορεί να κάνει τη διαφορά με μια μικρή πράξη σε κάνει να νιώθεις προς στιγμήν περισσότερο Άνθρωπος με μεγαλύτερη ευγνωμοσύνη. Αυτές τις μέρες λοιπόν μέσα στο φως και τη χαρά θα ήταν εύκολο για μια στιγμή να σκεφτούμε πως μικρές πράξεις σύμπραξης και συμπάθειας μπορούν να φέρουν ένα μεγάλο αποτέλεσμα. Καλά Χριστούγεννα σε όλους!

Η Θεσσαλονίκη των Γεύσεων

 

  Η σημερινή ιστορία έχει πολλή νοσταλγία, πολλές αναμνήσεις και πολλή γλύκα για μια Θεσσαλονίκη που νομίζαμε πως δεν υπάρχει πια. Γωνιές που μπορεί να περνάς καθημερινά αλλά να μην τις βλέπεις, μεράκι από ανθρώπους μιας άλλης εποχής, διέγερση των αισθήσεων που σε γεμίζουν όμορφες εικόνες. Ίσως εξιδανικευμένες αλλά όμορφες. Η πόλη που γερνά, που είναι περισσότερο κουρασμένη από ποτέ, που αφήνει τον εαυτό της να παρασύρεται σε μια παρακμή, κρύβει γωνιές και ανθρώπους που σε πείσμα προσπαθούν να κρατήσουν μια περασμένη αίγλη. Προσωπικά πιστεύω πως το καταφέρνουν. 

  Το Σωματείο των Φίλων του Ιστορικού Κέντρου της Θεσσαλονίκης ανάμεσα σε όλες τις πολύ ενδιαφέρουσες ξεναγήσεις που οργανώνει, συμπεριέλαβε ένα μικρό οδοιπορικό στην πόλη, χαρτογραφώντας Γεύσεις. Με οδηγό τον καταξιωμένο ξεναγό κύριο Ρωμύλο Ματζούρα, πορευτήκαμε το Σάββατο που μας πέρασε ανάμεσα από στενά, γειτονιές και γνωρίσαμε ανθρώπους που με ενθουσιασμό, μεράκι και χαμόγελο μας παρέσυραν σε μια γευστική εμπειρία. 

   Ο Κόκκινος Φούρνος απέναντι από τη Ροτόντα που τάισε και χόρτασε με το ψωμί και το φημισμένο κουλούρι του πολλούς από εμάς. Το ψωμί τόσο πολύτιμο και τόσο σημαντικό. Η γιαγιά μου έλεγε " χωρίς ψωμάκι ο άνθρωπος δε χορταίνει".  Λίγο παραπάνω σε ένα στενό που δεν το πιάνει το μάτι σου, είναι το μικρό τυροκομικό πρατήριο από το Δρυόβουνο της Κοζάνης. Τα τυριά του μια γευστική εμπειρία αλλά για μένα αυτό που με συγκίνησε βαθειά ήταν ο ενθουσιασμός και η ζέση με την οποία μας περιέγραψε ο κύριος του πρατηρίου την ιστορία τους και τη δουλειά τους. Στη γειτονιά του Πειραματικού Σχολείου στην Αγίας Σοφίας πάνω από την Εγνατία οι ξηροί καρποί Αετός, τρίτη γενιά ένα μαγαζί με ποικιλία αλλά και αισθητική του 1980 ζεστό σε προδιαθέτει να ψωνίσεις όλους τους καρπούς και να προετοιμαστείς για σινεμά.  Λίγο πιο κάτω το ζαχαροπλαστείο Δεληγιωργάκη με τα λουκουμάκια, τα τουλουμπάκια,  τα παραδοσιακά γλυκά, τα ροδίνια, τα αμυγδαλωτά, τις τριφτές βασιλόπιτες. Η γλύκα δεν ήταν μόνο στα προϊόντα αλλά και στα κορίτσια του καταστήματος που είναι τρίτη γενιά και εκείνες. Μικρό το μαγαζί γέμισε με ζέστη η καρδιά από τον τρόπο που διηγήθηκαν την ιστορία του παππού τους Κωνσταντινουπολίτη πρόσφυγα που έφτιαχνε λουκούμια. Ας μου πει ένας που έχει γεννηθεί πριν το 1980 πως δεν έχει φάει μπισκοτολούκουμο με λουκούμι τριαντάφυλλο και πτι - μπερ...ένα δεν ήταν ποτέ αρκετο! Κατεβήκαμε πιο χαμηλά στην Καστριτσίου στο Εντόπικο. Νέο παντοπωλείο με σουτζούκια και σαλάμια, με τυριά μικρών παραγωγών, με ποικιλία και αρώματα νοστιμιάς, τσίπουρα για όλα τα γούστα.

  Και εκεί σκέφτηκα αν αυτό δεν είναι Πολιτισμός, τι είναι; Η Γεύση μια από τις πέντε Αισθήσεις μας διεγείρει τον Εγκέφαλο και μαζί με την Όσφηση μπορεί να δημιουργήσει Μνήμη. Η ποικιλία, τα χρώματα, το άρωμα, ο συνδυασμός μπορεί να ξυπνήσει συναισθήματα σε εποχή που γίνονται όλο πιο αυτόματα και μηχανικά τα πράγματα, σχεδόν αδιάφορα. Να ευφρανθεί η ψυχή αλλά και το σώμα. Έτσι συνομιλούν οι άνθρωποι καλύτερα γύρω από ένα τραπέζι γεμάτο καλούδια. 

   Η Θεσσαλονίκη από την ίδρυση της και όλα της τα χρόνια υπήρξε ένα καζάνι πολιτισμών, κόσμος πάει και έρχεται, φέρνοντας συνήθειες, υλικά και γεύσεις. Στην Άθωνος λοιπόν υπάρχει το Ραγιάν που μας φέρνει σε επαφή με τα ποντιακά εδέσματα, το πάντρεμα της Γεύσης με τους ανθρώπους. Δε θα μπορούσε να λείπει από το οδοιπορικό μας ο καρπός της ευλογημένης Ελιάς. Αιώνιο σύμβολο ειρήνης, μακροζωίας και υγείας. Στο φημισμένο μας Καπάνι είναι το κατάστημα Ελιά - Ελιά. Ο κύριος του καταστήματος μας πρόσφερε λογιών- λογιών ελιές για να δοκιμάσουμε, το μαγαζί όμως έχει και ένα σωρό τουρσιά και  φυσικά λάδι. Μια πανδαισία χρωμάτων και αρωμάτων και εδώ. Φυσικά μετά από όλη αυτή τη βρώση και την πόση μη σας πω ένα καφεδάκι ήταν ότι έπρεπε. Μυρίσαμε φρεσκοκομμένο καφέ από το καφεκοπτείο Μέκα λίγο πριν τα Λουλουδάκικα ( οι φωτογραφίες είναι από εκεί). Παραδοσιακά ο ελληνικός καφές πάει με υποβρύχιο, λουκουμάκι και γλυκό του κουταλιού, καλοκαίρι κάτω από τον αιωνόβιο πλάτανο της πλατείας του Χωριού να λέμε ιστορίες ή στα καφενεία της παλιάς Παραλίας να ατενίζουμε τη θάλασσα και να αδειάζει ο νους. Σήμερα αυτό δεν είναι εφικτό αλλά τα όνειρα δεν έβλαψαν ποτέ κανέναν. Στα Άνω Λαδάδικα λοιπόν βρίσκεται το εργαστήριο γλυκών Ορφέας με όλα του τα καλούδια.

Τελειώνοντας την περιήγηση σκέφτηκα πως ευτυχώς είναι αυτοί οι άνθρωποι και άλλοι τόσοι που προσπαθούν με πείσμα να κρατήσουν την εικόνα της πόλης μας όπως ήταν κάποτε κοντά σε αυτό που είναι σήμερα. Η εξέλιξη είναι καλή αλλά αυτά τα κρυμμένα διαμαντάκια είναι που μας κρατούν προσγειωμένους κοντά στη Ρίζα μας. Και καταλαβαίνεις πως έχει αντίκτυπο σε αυτό που είσαι όλο αυτό, όταν αρχίζει η ομήγυρη  να θυμάται φαγητά, μαγαζιά, στιγμές και να ανταλάσσει αναμνήσεις. 

Το ωραίο είναι πως  τα νέα παιδιά αρχίζουν να αποκτούν ενδιαφέρον ξεκινώντας αναζητήσεις και ψάχνοντας γευστικές εμπειρίες που μόνο έκρηξη μπορούν να τους προκαλέσουν στη σκέψη. Μπορεί τα υλικά και οι μέθοδοι ή τα μέσα να είναι διαφορετικά, το πείσμα και το μεράκι όμως παραμένει  δυνατό οπότε κάτι θα μείνει. 

Η κατακλείδα της μέρας ήταν πως η ευτυχία και η ικανοποίηση κρύβεται τελικώς στα μικρά. Τους ευχαριστούμε όλους (Επαγγελματίες, το Σωματείο, τον Ξεναγό μας) για την κατάδυση στις παιδικές - νεανικές  Αναμνήσεις μέσω της Γεύσης. Εις το επανειδείν.

Η Ιστορία επαναλαμβάνεται

 

Ödön von Horvath (1901-1938)  πηγή: βιβλιοnet

Ο κύριος της φωτογραφίας είναι ο Ödön von Horvath γερμανός συγγραφέας με ουγγρικές ρίζες που γενήθηκε στις αρχές του προηγούμενου αιώνα και στη σύντομη ζωή τους βίωσε καταιγιστικές εξελίξεις που συγκλόνισαν την υφήλιο. 

Μεγάλωσε μέσα στη δίνη του Α΄Παγκόσμιου Πόλεμου. Βίωσε από νωρίς τα μαύρα σύννεφα και τη ρητορική του μίσους που κατέλησε τη Γερμανία με την εμφάνιση των Ναζιστών στο προσκήνιο. Ένα μάτσο αποτυχημένοι που βρήκαν αυτή τη μικρή ρωγμή και μίλησαν για πράγματα που πίστεψε η μάζα πως θα είναι εφικτά. Μια ομάδα που μεθοδικά έμαθε από τα λάθη της ως εγκληματική οργάνωση, χειραγώγησε, τρομοκράτησε, υποσχέθηκε και κατάφερε να φτιάξει ένα ψεύτικο προσωπείο εκμεταλλευόμενη τις αδυναμίες των ανθρώπων πλάθοντας ένα κακό παραμύθι και οδηγώντας τον κόσμο στον όλεθρο.

Τον όλεθρο του Β΄Παγκόσμιου Πόλεμου ο Horvath δεν πρόλαβε να τον ζήσει. Το νήμα της ζωής του κόπηκε ξαφνικά στο Παρίσι όταν καταπλακώθηκε από ένα μεγάλο κλαδί δέντρου το 1938. Μεγάλωσε όμως όπως είπαμε στο Μεγάλο Πόλεμο και βίωσε την προετοιμασία, το διωγμό και τον αποκλεισμό ως συγγραφέα και ως πολίτη που είχε διαφορετική άποψη από το καθεστώς πριν το Δεύτερο. Παρόλο το νεαρό της ηλικίας του έγραψε σημαντικά έργα που σκιαγραφούν γλαφυρά τη ζοφερότητα της κατάστασης και είναι βαθειά προφητικά. Άγγιξε με απόλυτη ωμότητα τις ακρότητες, τα εγκλήματα, τη διαχείριση μέσω της χειραγώγησης ανθρώπων που βρίσκονται στα όρια εξαθλίωσης, αν δεν τα έχουν ξεπεράσει. Σύγχρόνως όμως τους πλησίασε τρυφερά, προσπαθώντας να τους καταλάβει, όχι να τους δικαιολογήσει ή να τους αθωώσει αλλά να τους συμπαθήσει με κάποιο τρόπο. Η Ζωή είναι άδικη για τους αδύναμους και δυστυχώς οι ευκαιρίες είναι πάντα πιο πολλές για τους δυνατότερους.

Ένας τέτοιος είναι ο Sladek. Η πρώτη έκδοση του έργου γράφτηκε γύρω στο 1927 και έχει ένα ευτυχές τέλος γιατί ο ήρωας μετά από όλα τα δεινά που πλήρωσε, μετά από πόνο, ματαίωση, προδοσία, τιμωρία καταφέρνει να πετύχει ότι είχε ονειρευτεί. Μικρές αλλά πολύ σημαντικές ελπίδες που  δε χάθηκαν εντελώς για εκείνον. Ψήγματα αισιοδοξίας. Η δεύτερη εκδοχή γράφτηκε λίγο αργότερα και συγγραφικά είναι πολύ πιο μεστή και καίρια. Το τέλος είναι αυτό που περιμένει ανθρώπους που δεν έχουν τη δύναμη να ξεφύγουν από ένα πεπρωμένο που δημιούργησαν άλλοι για εκείνους. Ο Θάνατος είναι η μόνη λύτρωση.

Η παράσταση του Sladek ανεβαίνει για 4 ακόμα Δευτερότριτα στο χώρο εκδηλώσεων του Goethe Institut από την θεατρική εταιρία Ars Moriendi Theater Group. Σε ένα χώρο που προάγεται η εκμάθηση της γερμανικής γλώσσας και του πολιτισμού, συμβαίνει μια ειρηνική συνύπαρξη, μια προσπάθεια αποκάλυψης πως πράγματα που συνέβησαν 90 χρόνια πριν δεν είναι και τόσο μακρινά τελικά. Πως οι μικροί άνθρωποι είναι ικανοί για το χειρότερο, παρόλο που πάντα μέσα τους θα ακούγεται αυτή η φωνή της αφύπνισης, πως δεν είναι αυτό που τους εκφράζει πραγματικά, πως πρέπει να αντισταθούν. Ο τρόπος που  οι ασήμαντοι γίνονται σημαντικοί χωρίς καμία βάση και ασκούν ακραία εξουσία. Ο λόγος είναι τόσο γρήγορος, περιεκτικός, δυναμικός, τρυφερός, σύγχρονος. Οι εικόνες που μεταφέρονται είναι πολύ γνώριμες σήμερα ακόμα και σε μέρη της Γης που δεν υπάρχει πόλεμος. Το πρόσωπο του όμως είναι αδυσώπητο και ανελέητο. Η επιβολή με τη βια ενός δίκαιου χωρίς την παραμικρή διάθεση παραχώρησης στο άλλο μέλος. Η υπερίσχυση του ισχυρού έναντι στον καθημερινό άνθρωπο μόνο και μόνο γιατί έχει όπλα. Και αυτό είναι δυστυχώς κάτι που συμβαίνει παντού, από τις τρομοκρατικές ενέργεις στην Ευρώπη μέχρι τις συρράξεις στη Μέση Ανατολή με θύματα πάντα αθώους!

Οι ερμηνείες των συντελεστών κάτω από την καθοδήγηση του σκηνοθέτη Θάνου Νίκα άρτιες. Μια παράσταση δύσκολη αλλά πολύ δυνατή που αξίζει να της δώσετε το χρόνο σας και την προσοχή σας. 

Μια αιώνια σχέση

  

    

  Σήμερα θα ξεκινήσουμε την ιστορία μας με ευχές. Καλό Μήνα, Καλή Εβδομάδα και καλημέρα σε όλους. Εκφράσεις που σιγά σιγά τις ξεχνάμε ή θεωρούμε πως είναι χάσιμο χρόνου.

Το έργο της φωτογραφίας είναι ένας πίνακας του Αλέξη Ακριθάκη (1939-1994) και βρίσκεται στο ΜΟMus - Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στη Θεσσαλονίκη. Η σημερινή ιστορία θα έχει σχέση με το Χρόνο. Είναι τόσο σχετική για τον καθένα η σχέση του, τόσο διαφορετικός ο τρόπος που τον προσεγγίζει, τον υπολογίζει, τον εκμεταλλεύεται ή τον ξοδεύει. 

Ο Πλάτωνας είναι ο πρώτος σημαντικός φιλόσοφος που στο πλαίσιο του μύθου της δημιουργίας του κόσμου που παρουσιάζει στον Τίμαιο, δίνει τον ορισμό του χρόνου. Είναι λοιπόν το είδωλο της αιωνιότητας, δεν είναι ποτέ το ίδιο και διαφοροποιείται κάθε φορά ανάλογα με τα αισθητά πράγματα που υπάρχουν γύρω. Ο Χρόνος είναι νοητός αλλά μπορεί να γίνει και κάτι αισθητικό ανάλογα με τον τρόπο που τον αντιλαμβάνεται ο κάθε άνθρωπος. Ας μην ξεχνάμε πως τα μόνα πλάσματα στη γη που έχουν αίσθηση του χρόνου είναι οι άνθρωποι. Τους προσδιορίζει από τη μέρα που γεννιούνται ως τη μέρα που δε θα υπάρχουν. Ο Χρόνος είναι κινητός αλλά δεν κινείται, είναι ευμετάβλητος αλλά και εξαιρετικά μεταβλητός. Είναι ένα είδωλο που δίνει την ψευδαίσθηση πως είναι αληθινό αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι. Είναι ατελείωτος αλλά και πεπερασμένος. Ο Πλάτωνας θεωρεί πως γεννήθηκε με το Σύμπαν. Ο Αριστοτέλης από την άλλη θεωρεί πως αν συνέβηκε όντως αυτό θα πρέπει να υπήρχε μια άχρονη στιγμή ( δηλαδή να μην υπήρξε Χρόνος κάπου κάποτε έστω και για λίγο, πράγμα όμως αδύνατο κατά τη γνώμη του).

Μέσα στην Ιστορία πολλοί φιλόσοφοι έψαξαν το νόημα του. Ο καθένας πρόσθεσε κάτι. Ο Πλάτωνας θεωρεί πως είναι αιώνιος σε ένα αδιάκοπο ρεύμα αλλαγής, ο Αριστοτέλης θεωρεί πως είναι ένας αριθμός που κινείται ανάμεσα στο πριν και το μετά, ο Αυγουστίνος έλεγε πως νιώθουμε την αίσθηση του Χρόνου και ενώ καταλαβαίνουμε την εμπειρία δεν μπορούμε να την περιγράψουμε με σαφήνεια. Ο Πλωτίνος θεώρησε πως υπάρχει η ψυχική δραστηριότητα του Χρόνου, και  ο Χάιμ έθεσε τη σχετικότητα του Χρόνου μέσα στο ταυτόχρονο, αυτό που λέμε Στιγμή. 

Όσο περίπλοκα, δυσνόητα ή κουραστικά μπορούν αν είναι όλα αυτά, στο τέλος θα μπορούσαν να έχουν μια χροιά αφύπνισης. Αντί για αυτό αποφασίσαμε ως είδος να λειτουργήσουμε σα να μη μας αγγίζει, σα να μη μας αφορά, σα να ελέγχουμε τα πάντα, σα να μας ανήκει το σύμπαν και τα μέρη του.  Άλλωστε συνήθως ότι δεν καταλαβαίνουμε το απωθούμε ή το αφορίζουμε. Ο Χρόνος όμως δεν είναι ατελείωτος, είναι άπιαστος, δεν ανήκει σε κανένα, ήταν εδώ πριν από τον καθένα μας, συμπορεύεται μαζί μας και θα συνεχίσει να υπάρχει και μετά από εμάς. Οπότε ίσως θα ήταν σκόπιμο αναλογιζόμενοι αυτό να κάνουμε μια παύση. Ακούγεται λίγο ειρωνικό να κάνεις παύση σε κάτι που δε σταματά να κινείται αλλά η σκέψη πως δεν ορίζουμε τίποτα αλλά κινούμαστε μέσα σε ένα ρεύμα που μας πηγαίνει εκείνο εκεί που επιθυμεί, ίσως μας κάνει να εκτιμήσουμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και να επαναπροσδιοριστούμε με έναν τρόπο. Ίσως καταφέρουμε να εκτιμήσουμε περισσότερο το λόγο για τον οποίο βρεθήκαμε αυτή τη στιγμή, σε αυτό κομμάτι γης, με αυτά τα στοχεία. Ίσως ή μπορεί και όχι!

Ένας κόσμος "αγγελικά" πλασμένος

 

Bλέποντας τη σημερινή φωτογραφία μπορεί να σκεφτεί κανείς πως αυτή η ειρηνική εικόνα προσφέρει αγαλλίαση και ξεκούραση στο μάτι και στην ψυχή.

Ειδυλιακό τοπίο σε μια όμορφη γωνιά της Ευρώπης που πολλοί από μας θα ήθελαν να είχαν τη δυνατότητα να μετακομίσουν, αφήνοντας πίσω την ένταση και την πίεση της καθημερινότητας. Ένα κομμάτι γης πολιτισμένο, καθαρό, ήρεμο, ειδυλιακό.

Όλα σωστά! Εδώ και πολλές μέρες  όμως γυρίζει στο κεφάλι μου αυτή η έξαρση της βίας που υπάρχει έντονη παντού. Πάντα σκεφτόμουν γιατί ξαφνικά τα τελευταία χρόνια η έντασή της είναι πιο σφοδρή, πιο σαρρωτική. Σίγουρα φταίει το γεγονός της γρήγορης διασποράς των ειδήσεων μέσω των μέσων είτε κοινωνικής δικτύωσης ( που πια είναι περισσότερο μέσα ενημέρωσης) είτε των ίδιων των μέσων ενημέρωσης. Δεν ακούς τίποτα άλλο από δυσάρεστα πράγματα που γεμίζουν φόβο και σκοτούρα το μυαλό, δημιουργώντας στρες και αγωνία για το αύριο. Γίνεσαι πιο υποψιασμένος, παύεις να είσαι χαλαρός, είσαι συνεχώς τσιτωμένος, σχεδόν παρανοϊκά προσέχεις τα πάντα. Το κακό παραμονεύει παντού. Καμία σχέση με την εικόνα μας και αυτό το τόσο όμορφο μέρος στην Αυστρία. Η μικρή μας Γη χωρίζεται σε δυο μέρη στον πολιτισμένο κόσμο (που τελικώς δεν είναι και τόσο) και στον λιγότερο πολιτισμένο που βρίσκεται συνεχώς σε μια ένταση και σε μια εμπόλεμη κατάσταση. Παιχνίδια εξουσίας!

Με αφορμή ένα άρθρο που αναφέρεται στο έργο που θα ανέβει στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης στην Αθήνα στις 5 Δεκεμβρίου  της Σάρα Κέιν σκέφτηκα πως θα είχε ενδιαφέρον να προσεγγίσω αυτή την ανάγκη των καλλιτεχνών για ένα είδους αφύπνισης και αποτύπωσης μιας πολύ ζοφερής πραγματικότητας. Άλλωστε η δουλειά του θεάτρου αυτή είναι, να παίρνει μια φέτα ζωής και την μεταφέρει ώστε το κοινό να έχει τη δυνατότητα του καθρεφτίσματος.  Το έργο λέγεται CLEANSED στα ελληνικά Καθαροί ξανά. Σύμφωνα με το σημείωμα της παράστασης, αποτελεί ένα σήμα κινδύνου για όλα αυτά που συμβαίνουν στην κοινωνία μέσω της εξουσίας με τη χρήση βίας. Η ανθρώπινη βούληση παύει να έχει αξία και καταστέλλεται. Δυστυχώς δεν  είναι η πρώτη φορά  που συμβαίνει κάτι τέτοιο. Όταν ο ένας δε θέλει κάτι που θέλει κάποιος, ο άλλος θα φροντίσει με όποιο τρόπο μπορεί να τον χειραγωγήσει, να τον  γονατίσει για να γίνει το δικό του.  Το έργο είναι εξαιρετικά σκληρό, σχεδόν απάνθρωπο, ένας άθλος για τους συντελεστές, αλλά ο σκοπός της αντισυμβατικής συγγραφέας του ήταν να καταλήξει πως πάνω από όλα μπορεί να κερδίσει στο τέλος η αγάπη τη βία, η αγάπη που την ευαγγελίζονται όλοι αλλά κανείς δεν προσπαθεί αρκετά για αυτήν. 

 Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και ένα πλήθος άλλων παραστάσεων που θέλουν ίσως να λειτουργήσουν ως ξυπνητήρι στη συνείδηση των ανθρώπων που "πολιτισμένου"δυτικού κόσμου πως η Ιστορία κάνει κύκλους και επαναλαμβάνεται. Πως αυτός ο αγώνας για επικράτηση και εξουσία γίνεται τελικά μια επανάληψη χωρίς τέλος. Ο Χατζηδάκις έλεγε "πως όποιος δε φοβάται το πρόσωπο του τέρατος, πάει να πει ότι του μοιάζει".

Αναρρωτήθηκα όμως γιατί θα πρέπει να αφήσω το τέρας να  εμφανίζεται παντού. Στην καθημερινότητα ξέρεις πως θα πρέπει να είσαι προσεκτικός, ακούς τις ειδήσεις και σε πιάνει το στομάχι σου, η Τέχνη ακολουθεί τη Ζωή κατά πόδας ενώ παλαιότερα την προλάβαινε. Θέλω λοιπόν να θέσω κάποια  ερωτήματα που θα μπορούσαν να είναι εύλογα. Μήπως τελικά όλη αυτή η προβολή της βίας έχει το αντίθετο αποτέλεσμα; Μήπως τελικά έχοντας τόση επαφή καταλήξουμε να έχουμε μια θεωρητική άποψη για τα πράγματα καθισμένοι αναπαυτικά σε ένα κάθισμα ή στον καναπέ, χωρίς να έχουμε ουσιαστική γνώμη. Μήπως τελικώς εφησυχάσουμε μέσα στο φόβο και θεωρήσουμε όλη αυτή τη βία κάτι δεδομένο; Γιατί καλά και ντε θα πρέπει να υπάρχει πάντα κάποιος που θα νιώθει ικανός να ασκεί εξουσία επάνω στους άλλους;  Γιατί οι πολλοί δεν απομονώνουν αυτούς τους λίγους αλλά τους δίνουν βήμα να ανθίζουν κατά καιρούς; Ας μην ξεχνάμε πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος προγραμματίζεται αναλόγως με αυτά που λαμβάνει θετικά ή αρνητικά, οπότε μπορούμε να είμαστε κύριοι των επιλογών μας.

Θα ήθελα να μπορώ να έχω στιγμές που επιλέγω να βλέπω τη λίμνη της φωτογραφίας κατά προτίμηση ζωντανά, χωρίς ενοχή και χωρίς να χρειάζεται να δίνω λογαριασμό σε κάποιους που θέλουν να λέγονται σωτήρες και θα με βάλουν στο σωστό δρόμο νουθετώντας με!

Ο Προμηθέας και ο Άνθρωπος

 

 Σήμερα θα πούμε ένα μικρό μύθο για τον Τιτάνα Προμηθέα ορμώμενοι από το βιβλίο του Φρανκεστάιν - Ο σύγχρονος Προμηθέας της Μαίρη Σέλλεϋ.

Ο Προμηθέας είναι αυτός που έπλασε κατά τη μυθολογία τους ανθρώπους. Όταν μαζί με τον αδελφό του Επιμηθέα κλίθηκαν από τους θεούς να μοιράσουν όπλα και εφόδια σε όλα τα πλάσματα της γης για να μπορούν να επιβιώσουν, ο Επιμηθέας μοίρασε γεμάτος γαλαντομιά όλα αυτά που είχε ως ικανότητες, στα ζώα μην αφήνοντας κάτι στους ανθρώπους. Όταν ο Προμηθέας το κατάλαβε σκέφτηκε πως για να τους βοηθήσει θα έπρεπε με ένα τρόπο να κλέψει την πολύτιμη Φωτιά που κατείχαν οι θεοί για την προσφέρει στα πλάσματά του. Έτσι θα κατάφερνε να τους προστατεύσει κάπως. Ο μύθος ξέρουμε πως καταλήγει με το γνωστό μαρτύριο που παρουσιάζει τόσο γλαφυρά ο Αισχύλος στον Προμηθέα Δεσμώτη.

Όλα αυτά είναι στοιχεία που αντλούμε από τον Πρωταγόρα, που με τη σειρά του παίρνει έμπνευση από τη Θεογονία του Ησίοδου για τη δημιουργία του Σύμπαντος και την τραγωδία του  Αισχύλου.

Αυτή η ιστορία πως θα μπορούσε όμως να αποκτήσει ένα διδακτικό χαρακτήρα στους πολλούς ανθρώπους έτσι που να είναι διασκεδαστική αλλά και να κινεί το ενδιαφέρον; Ο Αίσωπος δούλος και αφηγητής που έζησε μεταξύ 7ου και 6ου αιώνα π.Χ. μέσα από τους μύθους του θέλησε να διδάξει και να δώσει μια άλλη διάσταση πιο χαριτωμένη, που όμως θα άφηνε έντονο αποτύπωμα στην σκέψη των ανθρώπων. Η ερμηνεία των Μύθων αλλοιώθηκε με την πάροδο των ετών, γιατί η αφήγηση γινόταν συνήθως προφορικά. Δεν έχασαν όμως στιγμή τη φρεσκάδα και την ουσία τους ακόμα και σήμερα.

Ας δούμε λοιπόν τη συνέχεια του μύθου. Ο Τιτάνας Προμηθέας έπλασε τους ανθρώπους, όπως ο Βίκτορ έφτιαξε το Πλάσμα( ας μην ξεχνάμε την έμπνευση). Ο Τιτάνας δεν τους πρόσφερε μόνο την απαγορευμένη φωτιά , τους εφοδίασε με αιδώ, λογική, πίστη, συνείδηση, κριτική ικανότητα. Τους πρόσφερε την ελεύθερη βούληση να σκέφτονται, να κρίνουν και να πράττουν. Όλα αυτά έχουν ένα ειδικό βάρος και για να μπορούν να τα κουβαλούν οι άνθρωποι τους έδωσε δυο πήραις (ταγάρια, σακούλες, τσάντες, σάκους, εγώ θα πρόσθετα καμπούρες χαριτωμένα).

Το ένα το κρατούσαν  στην κοιλιά τους και το άλλο το είχαν πίσω στην πλάτη. Τους έβαλε λοιπόν σε μια σειρά. Οι άνθρωποι τι από όλα αυτά που τους δώθηκαν τόσο απλόχερα από τον Τιτάνα Προμηθέα για να πορευτούν στο βίο τους  προτίμησαν περισσότερο;  Διαβάστε το παρακάτω:

Δυο σάκους σ΄όλη τη ζωή μόνοι μας κουβαλούμε έναν μπροστά έναν πίσω μας, με κόπο τους βαστούμε.

Ο πίσω σάκος ξέχειλος κακά που ΄ναι δικά μας, γεμάτος ξένα ο μπροστινός κι αυτά πιάνει η ματιά μας....

Τα συμπεράσματα δικά σας!

Η ιστορία μιας ανιδιοτελούς αγάπης

 

    Η κυρία της φωτογραφίας με αυτή την βαθειά ματιά, την χλωμάδα στο πρόσωπο και τη μελαγχολία έντονη στα χαρακτηριστικά της, δεν είναι άλλη από τη Μαίρη Σέλλεϋ τη διάσημη συγγραφέα του βιλίου Φράνκενσταϊν ο Σύγχρονος Προμηθέας.

    Έγραψε το βιβλίο το 1818 και παραμένει ακόμα και σήμερα τόσο μα τόσο σύγχρονο. Ο κινηματογράφος θέλησε πολλές φορές να μεταφέρει την ιστορία δημιουργώντας ένα μύθο γύρω από το έργο της. Ένα μύθο θρίλλερ, λίγο γκροτέσκο, σκοτεινό και με πολύ αίσθηση του γκόθικ στοιχείου. Η εποχή που έζησε η Μαίρη ήταν όντως η εποχή του άκρατου ρομαντισμού, όχι όπως την εννούμε σήμερα με κεριά, μουσικές, λουλούδια, σύννεφα και όλες τις αποχρώσεις του ροζ να χρωματίζουν το σύμπαν. Όχι το κίνημα του ρομαντισμού είναι σκοτεινό, χωρίς ελπίδα, χωρίς πίστη, χωρίς δύναμη, μέσα στη μελαγχολία και μια απέλπιδα προσπάθεια της εύρεσης του νοήματος της Ζωής μέσα από τον πόνο. Αν δεν πονάς δε ζείς, αν δεν είσαι απελπισμένος δεν αναπνέεις, αν δεν υποφέρεις δεν έχει νόημα τίποτα.

   Η Μαίρη γεννήθηκε από δυο πολύ μορφωμένους στοχαστές της εποχής, το 1797 στο Λονδίνο. Η μητέρας της, την οποία δεν πρόλαβε να γνωρίσει ,γιατί πέθανε λίγες μέρες μετά τη γέννησή της, ήταν μια από τις πρώτες φεμινίστριες της εποχής, πνεύμα ανήσυχο, δυνατό, φιλόσοφος και συγγραφέας. Ο πατέρας της ήταν και αυτός σημαντικός  συγγραφέας και φιλόσοφος που μεγάλωσε το μικρό του κοριτσάκι μέσα στα βιβλία, μέσα στη γνώση και πάντα με τη συμβουλή να ψάξει να βρει τη δική της φωνή χωρίς δεσμεύσεις και όρια. Η Μαίρη κουβαλούσε πάντα το τραύμα πως η γέννησή της έγινε η αιτία να πεθάνει η μητέρα της. 

   Στα δεκαέξι της γνωρίζει το ρομαντικό ποιητή Πέρσυ Σέλλεϋ ο οποίος είναι εικοσιενός ετών παντρεμένος με παιδί. Παρόλα αυτά κλέβονται και ζουν μια μποέμ ζωή μέσα στο απόλυτο πνεύμα της εποχής. Κυνηγημένοι, απόκληροι, χρεωμένοι μέσα στο κοινωνικό σκάνδαλο.  Όταν η φλόγα καταλαγιάζει κάπως και μετά την τραγική απώλεια της πρώτης τους κόρης η Μαίρη νιώθει μια πίκρα γιατί ενώ προσπαθεί να βρει τη λογοτεχνική φωνή της παραμένει στη σιωπή και στην αφάνεια στηρίζοντας τον Πέρσυ. Ο σύντροφος της διαπρέπει, ξοδεύει την περιουσία του πατέρα του ως τη μέρα που τον αποκληρώνει. Είναι φίλος με τον Λόρδο Βύρωνα. Ανταλλάσουν απόψεις, μοιράζονται την ματαιότητα ως την μέρα του θανάτου τους. Ο ένας πνίγεται αφού να ναυαγεί η βάρκα στην οποία επέβαινε το 1822 και ο άλλος λόγω της ασθενικής του ιδιοσυγκρασίας πεθάινει στο Μεσολλόγι, έχοντας ζήσει όμως την εμπειρία του Αγώνα των Ελλήνων για απελευθέρωση και έχοντας βοηθήσει το δυνατόν, δίνοντας κάποιο νόημα στη ρομαντική ζωή του. 

   Μετά το θάνατου του σύζύγού της αφιερώνεται ολοκληρωτικά στο γράψιμο. 

   Στο Φράνκενσταϊν ο Σύγχρονος Προμηθέας που για να μπορέσει να εκδωθεί έπρεπε να μπει το όνομα του συντρόφου της και όχι το δικό της στην αρχή, κατέθεσε όλα τα τραύματα της ψυχής της. Είναι στην πραγματικότητα μια αυτοβιογραφία της. Η ανάγκη για άδολη αγάπη, για συνύπαρξη, η ομορφιά της αγνότητας, της αθωότητας, η ισοτιμία, το να είναι ορατός ο ένας από τον άλλον. Η αγάπη άνευ όρων, η εμπιστοσύνη και στο τέλος η εκμετάλλευση αυτού που λαμβάνει αυτήν την αγάπη νιώθοντας πως έχει εξουσία στη ζωή και στο θάνατου του άλλου. 

   Αυτές τις μέρες κυκλοφόρησε σε πλατφόρμα η κινηματογραφική ταινία του ντελ Τόρο. Προσωπικά θεωρώ πως είναι αυτό που λέμε καλό σινεμά. Σίγουρα ο σκηνοθέτης έδωσε βαρύτητα σε αυτά που ήταν για εκείνο σημαντικά αλλά είναι μια ταινία που για 2,5 ώρες είναι σχεδόν ποιητική.

   Δε θα σας πω την ιστορία αλλά θα σας μεταφέρω την επίγευση της ταινίας. Γνωρίζοντας τα στοιχεία της ζωής της συγγραφέως, βλέποντας τις εικόνες μέσα από τη φωτογραφία της ταινίας , ακούγοντας τη μουσική, την ερμηνεία των συντελεστών και τη σύλληψη του σκηνοθέτη, ένιωσα πως διαχρονικά  όσα χρόνια και αν περάσουν η αναζήτησή μας θα παραμένει να ακουμπήσουμε κάπου, να νιώσουμε ασφάλεια, να αγαπήσουμε και να δεχτούμε ανταπόκριση. Όταν ο άλλος το λάβει αυτό ως δυνατότητα να ασκήσει εξουσία, ως δεδομένο,   το αίσθημα της προδοσίας είναι το φυτίλι για να βγει στην επιφάνεια ο χειρότερος ευατός μας. Το κλειδί στο να ελαφρύνει η ψυχή μας είναι η συγχώρεση και η λήθη. Γιατί στην τελική το βάρος θα μείνει στην πλάτη μας όσο παλεύουμε με τους δικούς μας δαίμονες. Το να αγαπώ κάποιον είναι επιλογή, δική μου επιλογή και να τον αφήσω ελεύθερο και αυτό δική μου επιλογή είναι. Το να θεραπεύσω το τραύμα όσο βαθύ και αν είναι, όσο και αν με πονά είναι αυτό που θα με φέρει πιο κοντά στο δικό μου Φως! Εύκολο δεν είναι, θέλει κόπο και πόνο αλλά στο τέλος η γαλήνη έρχεται με έναν τρόπο όπως ήρθε και στο Πλάσμα!

  Όσοι δεν είδατε την ταινία σας παροτρύνω να το πράξατε. Θα ζήσετε 2,5 ώρες μαγείας.

Ο Απόηχος μιας ιδιαίτερης βραδιάς (Συναυλία Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης - Jonas Kaufmann)

 

Οι φωτογραφίες είναι από την Όπερα της Ζυρίχης στο ρεσιτάλ πιάνο με φωνή το Δεκέμβριο του 2024

Ο χώρος είναι μικρός αλλά πραγματικά υπέροχος. (η παραπομπή γίνεται γιατί ο μαέστρος JOCHEN RIEDER  συμπράττει με την συγκεκριμένη ορχήστρα).

  Έχθες το βράδυ οι φιλόμουσοι και όχι μόνο αυτής πόλης προσήλθαν για να θαυμάσουν έναν από τους κορυφαίους τενόρους του κόσμου τον κύριο JONAS KAUFMANN που συνέπραξε με την Κρατική Ορχήστρα στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης.

Νόμιζω πως η φήμη προηγείται τις περισσότερες φορές σε καλλιτέχνες αυτού του βεληνεκούς. 

Στο πρώτο μέρος ένιωσα πως ο τενόρος προσπαθούσε να κάνει οικονομία στις δυνάμεις του ή δεν εκτίμησε δυστυχώς σωστά την όχι και τόσο καλή ακουστική του Μεγάρου. Στο δεύτερο μέρος που το πρόγραμμα ήταν πιο ελαφρύ και τοποθετήθηκε μικρόφωνο τα πράγματα ήταν πολύ καλύτερα. Από την άλλη η Ορχήστρα κάτω από τις οδηγίες ενός εξίσου μεγάλου μαέστρου του κυρίου JOCHEN RIEDER έπαιξε εξαιρετικά, κατά τη γνώμη μου.

 Με το παρόν σημείωμά μου όμως δε θέλω να μείνω σε αυτό. Θέλω να σας μεταφέρω την επίγευση και την αίσθηση που νιώθει κανείς όταν ακούει μουσική. Ακόμα και όταν η μουσική αυτή έχει γραφτεί 200 χρόνια πριν. Χωρίς το λιμπρέτο που σε βοηθά να σχηματίσεις εικόνες, η μουσική από μόνη της μπορεί να σε ταξιδέψει, να σε παρηγορήσει, να σε ηρεμήσει, να σου δώσει δύναμη και ενέργεια και ας είσαι καθισμένος συγκρατώντας το σώμα να μην ξεφύγει. Σύμφωνα με τον Κωστή Παλαμά τον μεγάλο εθνικό μας ποιητή στην μουσική εμπεριέχονται όλες οι Τέχνες.

 Αυτή την αίσθηση άφησε η χθεσινή βραδιά. Τα κομμάτια ήταν τόσο διαχρονικά, τόσο σύγχρονα, τόσο φρέσκα. Οι συντελεστές ήταν άρτιοι αλλά η μουσική ήταν αυτή που κυριάρχησε και πρόσφερε γενναιόδωρα ένα ταξίδι αισθήσεων και εικόνων. 

Ας ευχηθούμε πως τέτοιου είδους εμπειρίες που είναι εξαιρετικά καλοδεχούμενες, θα συμβαίνουν όλο και πιο συχνά. 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ

 Με την αφορμή της έκθεσης που αφορά το μεγάλο Δημήτριο Πικιώνη στο Μπενάκη θα ήθελα να μοιραστώ το προσωπικό μου ταξίδι στο έργο του μεγάλου αυτού δασκάλου πριν πολύ καιρό, την εποχή των σπουδαστικών μου χρόνων.

Μέχρι τη στιγμή που κλήθηκα να γράψω μια πανεπιστημιακή εργασία πάνω στο έργο του στους λόφους γύρω από την Ακρόπολη οι γνώσεις μου περιορίζονταν μόνο στο ποιος ήταν αυτός ο Αρχιτέκτονας που σχεδίασε το έργο χωρίς περισσότερες πληροφορίες.

Από το ξεκίνημα της έρευνάς μου γοητεύτηκα, μαγεύτηκα με τον τρόπο που προσέγγιζε την Τέχνη του, θεώρησα και ακόμα θεωρώ πως ο μέντορας πρέπει να έχει όλα τα χαρακτηριστικά που είχε ο Πικιώνης. Το κείμενο είναι μακροσκελές αλλά είναι γραμμένο τελικά με πολλή προσοχή και ειλικρινές ενδιαφέρον, παρόλο που είναι ένα ακαδημαϊκό κείμενο. Σα να ένιωθα αδικημένη που δεν είχα την τύχη και την χαρά να τον γνωρίσω. 

Εύχομαι να το απολαύσετε και να ταξιδέψετε σε μέρη που έχετε περπατήσει δημιουργώντας για την επόμενη φορά περισσότερες εικόνες.

Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΟΦΟΙ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………………………………………………...…….3

 Α΄ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ……………..........4

 Β΄ΕΝΟΤΗΤΑ:ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ     ΛΟΥΜΠΑΡΔΙΑΡΗΣ………………………………………………………………………………......6

 Γ’ ΕΝΟΤΗΤΑ:ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ……………………………………….……9

 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………………………………..11

 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………………………………………..12

 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ…......................................................................................................13

  

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

   Από τις αρχές του 20^ου αιώνα εμφανίζονται σε όλες τις εκφάνσεις της Τέχνης ( ζωγραφική, γλυπτική, θέατρο, μουσική, αρχιτεκτονική) σημαντικές και εμβληματικές προσωπικότητες. Αυτοί οι σημαντικοί άνθρωποι έβαλαν τα θεμέλια και τις βάσεις, δίνοντας το στίγμα για την μετέπειτα εξέλιξη του εικαστικού περιβάλλοντος στην Ελλάδα.

  Μια από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες υπήρξε ο Δημήτριος Πικιώνης. Αναγνωρισμένος και στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, αφιέρωσε τη ζωή και το έργο του στην ανάδειξη του παραδοσιακού στοιχείου, σεβόμενος τις ιδιαιτερότητες του ελλαδικού χώρου. Υπήρξε δάσκαλος, ζωγράφος, αρχιτέκτονας, φιλόσοφος, πολεοδόμος, ακαδημαϊκός. Με την παρακάτω εργασία θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε αυτή τη σημαντική φυσιογνωμία, εξετάζοντας τη διαμόρφωση του τοπίου γύρω από την Ακρόπολη, έργο φιλόδοξο, το οποίο σεβάστηκε απόλυτα την μεγαλοπρέπεια του χώρου.

 

 Α΄ΕΝΟΤΗΤΑ: Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ

   Ο Δημήτριος Πικιώνης (Εικ.1) γεννήθηκε το 1887 από Χιώτες γονείς στον Πειραιά. Από πολύ μικρός έδειξε την κλίση του προς τη ζωγραφική και το σχέδιο. Το 1904 μπαίνει στο Πολυτεχνείο. Γνωρίζεται με το ζωγράφο Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, ο οποίος φοιτούσε εκείνη την εποχή στη Σχολή Καλών Τεχνών. Η στενή φιλία που τους συνέδεε έγινε η αφορμή να γνωριστεί και να μαθητεύσει κοντά στο ζωγράφο Παρθένη, ο οποίος πείθει τον πατέρα του Πικιώνη να του επιτρέψει να φύγει στο Μόναχο για σπουδές. Οι ακαδημαϊκές σπουδές όμως της Ακαδημίας του Μονάχου δεν εκφράζουν τον νέο σπουδαστή, ο οποίος βλέποντας έργα του Σεζάν (Εικ.2), αποφασίζει να πάει στο Παρίσι. Εκεί θα μείνει ως το 1912. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα παίρνει την απόφαση να ασχοληθεί με τη μελέτη της αρχιτεκτονικής, για βιοποριστικούς λόγους βασικά. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών Πολέμων και την αποστρατεία του, αρχίζει και κτίζει τα πρώτα σπίτια. Παντρεύεται την Αλεξάνδρα Αναστασίου το 1927 και αποκτούν 5 παιδιά. Την ίδια χρονιά γίνεται έκτακτος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην έδρα της Διακόσμησης.[1]

   Το 1932 κτίζει το Δημοτικό Σχολείο στα Πευκάκια στο Λυκαβηττό (Εικ.3) βασιζόμενος στις αρχές του Μοντερνισμού και του BAUHAUS, που εκείνη την εποχή βρίσκεται στο απόγειο του και υποστήριζαν τις απόλυτα λιτές, αυστηρά γεωμετρικές φόρμες. Οι κώδικες και τα στοιχεία του Μοντερνισμού έρχονται δάνεια από το εξωτερικό χωρίς να προσαρμόζονται στην ελληνική πραγματικότητα και την ελληνική παράδοση, χωρίς να αφουγκράζονται τις ιδιαιτερότητες που μπορεί να έχει η ελληνική γη, όπως ενδεχομένως και κάθε γη στην οποία εφαρμόζονται. Ίσως και για αυτό το λόγο, μόλις τελειώνει το έργο αυτό, αποστρέφεται το Κίνημα του Μοντερνισμού αναζητώντας το ιδεώδες μέσα στο πνεύμα της εθνότητας. Κτίζει το Πειραματικό Σχολείο Θεσσαλονίκης (Εικ.4) το 1935, σαφώς επηρεασμένος από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μακεδονίας.[2] Το 1943 γίνεται τακτικός καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Μεταξύ των ετών 1950 με 1958 φτιάχνει έργα που βασίζονται στην βασική του επιδίωξη. Το ιδεώδες που ζητά το οικουμενικό πνεύμα να συνδεθεί με το πνεύμα της παράδοσης. Μέσα σε όλη αυτή τη δημιουργία είναι και η διαμόρφωση του τοπίου στους λόφους της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου[3]. Πεθαίνει τον Αύγουστο του 1968.

  Η προσωπικότητα του καλλιτέχνη Πικιώνη φαίνεται έκδηλα στα λόγια του Γιάννη Τσαρούχη: « Ο Πικιώνης είναι ο πρώτος αρχιτέκτονας στην Ελλάδα που είχε το θάρρος να διακηρύξει πως η Αρχιτεκτονική είναι Τέχνη και Ποιήσις».[4] Πίστευε πως τα ιδεώδη και οι αρχές στα οποία βασίζεται ο Αρχιτέκτονας ή ο Καλλιτέχνης για να δημιουργήσει αποτελούν τη βάση και δεν έχουν την έννοια του λάθους. Λάθος μπορεί να κάνει αυτός που θα προσπαθήσει να τα εφαρμόσει, με τον τρόπο που τα αντιλαμβάνεται και τα συλλαμβάνει. Χαρακτηριστικά για την περιοχή της Ελευσίνας είπε, βασιζόμενος σε ένα ποίημα του Άγγελου Σικελιανού: « Η Ελευσίνα είναι κατά τους Αρχαίους, ο τόπος της ψυχής και εμείς (οι σύγχρονοι) πήγαμε και βάλαμε το εργοστάσιο τσιμέντων, τόσο νου έχουμε και ακόμα μυαλό δε βάλαμε»[5].

  Ο Πικίωνης υπήρξε αντισυμβατικός και ως δάσκαλος αλλά και ως αρχιτέκτων. Χρησιμοποιούσε μεθόδους κατασκευής επιτόπου με πρόχειρα προσχέδια. Δε σχεδίαζε στο στείρο χώρο του γραφείου. Συνεργαζόταν με τους τεχνίτες – μαστόρους και ενώ στο μυαλό του είχε δημιουργήσει την εικόνα, σεβόταν την άποψή τους και την εμπιστευόταν. Με αυτόν τον τρόπο λειτούργησε σε όλα του τα έργα και περισσότερο στη διαμόρφωση,  που του ανέθεσε η κυβέρνηση το 1953, στους λόφους της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου.

 ΔΕΥΤΕΡΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΛΟΥΜΠΑΡΔΙΑΡΗΣ

   Ο Δημήτριος Πικιώνης άφηνε να τον οδηγεί η φύση στα έργα του. Παρατηρούσε και αφουγκραζόταν. Δεν τον ενδιέφερε η συμβατική μάθηση και οι τυπικοί κανόνες[6]. Βασίστηκε στις αρχές της παράδοσης, τις γνώρισε και τις εφάρμοσε σεβόμενος πάντα τον περιβάλλον χώρο αλλά και τη μέθοδο κατασκευής. Πρωταγωνιστικό ρόλο έπαιξε η γη και η σύνδεση της με το παρελθόν. Υπήρξε ζωγράφος και σε αυτή τη βάση δημιουργούσε τα αρχιτεκτονήματα του. Με λιτές γραμμές αναδείκνυε την γραφικότητα του έργου, δίνοντας σημασία στη λεπτομέρεια. Όπως ο απλός τεχνίτης που γνώριζε από την παρατήρηση, το ένστικτο και την εμπειρία, παρήγαγε την αρμονία του αντικειμένου[7]. Ο άνθρωπος είναι μέρος του συνόλου.  Αρχικά πειραματίστηκε στο Μοντερνισμό, καταλήγοντας όμως πολύ γρήγορα στην αναβίωση της παράδοσης η οποία όμως βασίζεται σε ευρύτερα πρότυπα, που φτάνουν έως την Ιαπωνία[8].

   Πάνω σε αυτά τα πιστεύω, βασίστηκε για να διαμορφώσει ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο, τον περιβάλλοντα χώρο της Ακρόπολης και το λόφο του Φιλοπάππου. Οι αρχές που ακολούθησε στη διαμόρφωση αυτή, βασίστηκαν σε πέντε σημεία. Καταρχάς το έργο υποτάσσεται στη φύση δεν την καλύπτει, ούτε την προσπερνά. Ο χώρος δεν είναι ισόρροπος. Το φως παντρεύεται με τη σκιά, ο χώρος με τον όγκο, η υφή με το χρώμα, η αναλογία με το σχήμα. Το έργο είναι χωρίς παράλληλες και χωρίς καμπύλες. Οι ευθείες παίζουν μεταξύ τους, τέμνονται και συγκλείνουν. Δημιουργούνται οπτικές εντυπώσεις που συνοδεύονται από τις εντυπώσεις που δημιουργούν οι κινήσεις των σωμάτων. Το έργο είναι μικρό σε μέγεθος, αναδεικνύοντας την κλίμακα των αρχαιοτήτων. Χαρακτηριστική η σεμνότητα του Αρχιτέκτονα Πικιώνη. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι αναγνωρίσιμο σε όλα του τα έργα. Τέλος χρησιμοποιεί ταπεινά υλικά, κάνοντας οικονομία και αναδεικνύοντας τα. Κεραμίδια, πλάκες μαρμάρινες, οικοδομικά υλικά από νεοκλασικά κτίρια που έχουν κατεδαφιστεί, όστρακα, είναι μερικά στοιχεία που χρησιμοποιεί ανάμεσα στο πλακόστρωτο, παίζει με το τσιμέντο (Εικ.5,6,7). Κατασκευάζει ακατανόητα σύμβολα, μικρούς βυζαντινούς ναούς, μορφές με κεραμίδια και όστρακα με πρόθεση να συνδέσει και ίσως να ιστορίσει την Ιστορία της Ελλάδας, το παρελθόν με το παρόν[9]. 

 Σύμφωνα με την εισήγηση που έκανε για την εκτέλεση των έργων, μεριμνούσε μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Εξέθεσε αναλυτικά τη φροντίδα και το έργο του αρχιτέκτονα, το σεβασμό στο γύρω χώρο, τη συλλογή των υλικών, τα δένδρα και τα φυτά που θα συνέχιζαν ή όχι να κοσμούν την γύρω περιοχή, υπολογίζοντας πάντα τη χλωρίδα, ακόμα και τους βράχους (Εικ.8). Όλα θα εκτελούνταν επιτόπου επηρεασμένα από τον τρόπο δουλειάς και κατασκευής των αρχαίων, με προσοχή και μελέτη. Το έργο θα ήταν συνέχεια της φύσης που το περιέβαλλε[10].

   Όταν ξεκίνησε η κατασκευή του πλακόστρωτου, το έργο βρισκόταν πολύ κοντά σε οδικό κόμβο. Σκοπός των ιθυνόντων της εποχής, εν προκειμένω της κυβέρνησης ήταν η ενοποίηση όλων των αρχαιολογικών χώρων γύρω από την Ακρόπολη. Ο Πικιώνης θα έπρεπε να συνδυάσει τη μηχανή με τη φύση, το θόρυβο με τη γαλήνη. Η πραγματικότητα είναι πως καθώς αφήνει ο περιπατητής τους οδικούς άξονες της Διονύσου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου είναι σαν να βρίσκεται σε άλλο τόπο. Τόσο κοντά στην πόλη αλλά συγχρόνως και τόσο μακριά.[11] Σήμερα τα πράγματα στο σύνολο της ευρύτερης περιοχής είναι διαφορετικά γιατί  οι γύρω δρόμοι έχουν γίνει πεζόδρομοι και έχει υλοποιηθεί η σύνδεση των Αρχαιολογικών Χώρων στο μεγαλύτερο μέρος.

 Κοντά στην είσοδο της Ακρόπολης υπάρχει ένα άνοιγμα που εντάσσει στο χώρο τα ερείπια δωρικών και ιωνικών κιόνων. Πιο κάτω ο δρόμος φαρδαίνει και υπάρχει ο χώρος στάθμευσης. Χαμηλότερα δημιουργείται δρόμος περιπάτου, ο οποίος είναι λιθόστρωτος (Εικ.9). Στο τέλος αυτού του δρόμου ξεκινά το ανέβασμα για το λόφο του Φιλοπάππου. Ο δρόμος είναι διευρυμένος με σκαλοπάτια. Σε τακτά διαστήματα υπάρχουν μαρμάρινοι πάγκοι. Υπάρχει ειδική μελέτη για τα όμβρια τα οποία ή φεύγουν από τσιμεντένια χαντάκια ή μαζεύονται σε μαρμάρινες γούρνες. Τα σχήματα του δαπέδου είναι ποικίλα (Εικ.10). Στο τέλος της ανηφόρας, ακριβώς απέναντι βρίσκεται η Ακρόπολη[12](Εικ.11).

    Πάνω στον δρόμο για το λόφο του Φιλοπάππου, υπάρχει ένα εκκλησάκι του 18^ου αιώνα, ο Άγιος Δημήτριος Λουμπαρδιάρης (Εικ.12). Το όνομα του το πήρε πιθανόν από την ύπαρξη ενός κανονιού (λουμπάρδα) που εκπυρσοκρότησε και κατέστρεψε το πρόπυλο του ναού, την εποχή που οι Ενετοί ήταν στην Αθήνα. Αυτή τη μικρή βασιλική, ο Πικιώνης την αναστήλωσε. Χρησιμοποίησε ανάμεσα στους λίθους, στοιχεία όπως κεραμίδια, δομικά υλικά από γκρεμισμένα νεοκλασικά της εποχής, όστρακα. Με αυτό τον τρόπο κατάφερε να συνδυάσει, να σεβαστεί και να ξεπεράσει τον ιερό χώρο αναδεικνύοντας τον. Δίπλα ακριβώς υπάρχει τουριστικό περίπτερο για την ξεκούραση των περιπατητών (Εικ.13). Όλα τα υλικά είναι απόλυτα προσαρμοσμένα στο φυσικό περιβάλλον, χωρίς να δημιουργούν την παραμικρή παραφωνία.  Οι θαμώνες αποκτούν την αίσθηση πως βρίσκονται στην εξοχή, υποβαλλόμενοι από το μεγαλείο του Ιερού Βράχου, τόσο κοντά αλλά συγχρόνως και τόσο μακριά από την πόλη.

ΤΡΙΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

   Ο Πικιώνης υιοθέτησε μορφές μέσα από την παράδοση που συναντούνται σε όλη τη μακρόχρονη ελληνική ιστορία[13]. Οι νεότεροι αρχιτέκτονες προσπάθησαν να δώσουν τη δική τους ερμηνεία για την παράδοση στη σύγχρονη αρχιτεκτονική. Μερικοί από αυτούς αντιστάθηκαν σε μια απρόσωπη και χωρίς φαντασία μαζική αρχιτεκτονική, φερμένη από το εξωτερικό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της φιλοσοφίας το Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης του Κυριάκου Κρόκκου(1941-1998) απόλυτα προσαρμοσμένο στην ιστορία της πόλης, με το σχέδιο αλλά και με τα υλικά του[14].

   Η ανάπτυξη όμως της παράδοσης και ο συγκεκριμένος τρόπος δημιουργίας περιορίστηκε μόνο στην περιφέρεια της Ελλάδας και σε μερικούς ιστορικούς οικισμούς, στους οποίους μπήκαν και δομικοί κανόνες από την πολιτεία. Μετά το 1975 ξεκίνησε μια προσπάθεια διατήρησης των παραδοσιακών οικισμών και των νεότερων ιστορικών μνημείων.[15]Δυστυχώς το ίδιο δε συνέβηκε στο σύγχρονο πολεοδομικό ιστό των μεγάλων πόλεων της Χώρας. Για μεγάλο χρονικό διάστημα η δόμηση υπήρξε άναρχη, χωρίς κανόνες, χωρίς υποδομές, χωρίς έλεγχο και χωρίς καμία μέριμνα για το περιβάλλον.

      Ο Χατζηκυριάκος – Γκίκας αναφέρει πως όταν κάποια στιγμή βρέθηκαν με τον Πικιώνη στο Υπουργείο για να τους εκθέσουν ένα ζήτημα αισθητικής, πήραν απάντηση αρνητική, ο Πικιώνης με επιμονή, τους εξέθεσε αναλυτικά τα σημεία, αντέκρουσε όλες τις αντιρρήσεις με λογικά επιχειρήματα και τους καθήλωσε παίρνοντας τη θετική απάντηση[16].    Σήμερα δεν είναι σαφές αν από την μια υπάρχουν τόσο δυνατές, δημιουργικές προσωπικότητες που θα μπορούσαν να πείσουν τις Αρχές για οποιαδήποτε αλλαγή στην Αρχιτεκτονική και από την άλλη αν οι Αρχές έχουν το πολιτικό σθένος και δεχθούν με το πρόσχημα της οικονομικής ύφεσης και κρίσης, νέες και ριζοσπαστικές ιδέες που θα ανανεώσουν την εικόνα των πόλεων, σεβόμενες τη ρυμοτομία, το χαρακτήρα, την ιστορία και τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτές. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημανθεί, αν θέλει ο παρατηρητής να είναι απόλυτα δίκαιος, πως τα τελευταία χρόνια γίνονται χάρη στην ιδιωτική πρωτοβουλία, προσπάθειες μέσα στα αστικά κέντρα και πιο ειδικά στα ιστορικά κέντρα των πόλεων, να διατηρηθούν στοιχεία του παρελθόντος. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι προσόψεις κτιρίων που συντηρούνται επανερχόμενα στην αρχική τους μορφή, παρόλο που το εσωτερικό του κτιρίου κτίζεται με τους τελευταίους τρόπους τεχνολογίας κάτι που αποτελεί μέθοδο του εξωτερικού. Ο εγγονός του Δημήτριο Πικιώνη στην εκπομπή Παρασκήνιο της ΕΡΤ (Αφιέρωμα στο Δημήτριο Πικιώνη 2010) αναφέρει πως, όπως οι παλιοί τεχνίτες ήξεραν τους τρόπους αερισμού, διατήρησης της θερμοκρασίας ανάλογα με την εποχή, τη χρήση του φωτός, έτσι και ο Πικιώνης λειτούργησε στα οικοδομήματά του. Αυτό σήμερα το έχει αναλάβει η Βιοκλιματική Αρχιτεκτονική, προσπαθώντας να διορθώσει λάθη και ασυνέπειες παρελθοντικών χρόνων.

   Αυτά ισχύουν στα κτίρια. Στους κοινόχρηστους χώρους τα πράγματα είναι διαφορετικά. Χώροι πρασίνου και ελεύθεροι χώροι δυστυχώς είναι δυσεύρετοι. Και σε αυτό το σημείο επανερχόμαστε στη δυστοκία συνεννόησης των εμπλεκόμενων φορέων (Πολιτεία και Δημιουργών). Ίσως υπάρχει στη θεωρία διάθεση, η υλοποίηση είναι δύσκολη λόγω έλλειψη φαντασίας και διορατικότητας, γιατί η δικαιολογία της έλλειψης πόρων είναι ένα επιχείρημα φρούδο. Ο Πικιώνης κατάφερε να φτιάξει ένα φιλόδοξο έργο σεβόμενος τη φύση και χρησιμοποιώντας ταπεινά , ανακυκλώσιμα υλικά. Κατ’ επέκταση σήμερα θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ανάλογα έργα.                                                                                                     

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

  Ο Δημήτριος Πικίωνης αποτελεί το δημιουργό που βασίστηκε στο ένστικτο, την έμπνευση, τον αυτοσχεδιασμό για να συνθέσει. Πρωτίστως υπήρξε καλλιτέχνης και με αυτό το γνώμονα αντιμετώπισε την αρχιτεκτονική. Το ωριμότερο και ίσως το πιο απαιτητικό του έργο, οι λόφοι της Ακρόπολης και του Φιλοπάππου υπήρξε η απτή απόδειξη της φιλοσοφίας του και του σεβασμού του στη γη και στο ό,τι προϋπήρξε πάνω σε αυτή.  Αναβιώνει στοιχεία της ελληνικής παράδοσης απλά και λιτά, συγχρόνως όμως αισθητικά σύνθετα. Στόχος οι εμπλεκόμενοι φορείς ( φύση, υλικά, έδαφος, ιστορία, αρχαία, άνθρωπος) να συνδεθούν αρμονικά σε σύνολο. Εξαιρετικός γνώστης της παράδοσης αλλά και εξοικειωμένος με τις αρχαιοελληνικές μορφές δίνει στη διάταξη των αρχιτεκτονικών όγκων αρμονικές σχέσεις σε ένα χώρο που δε φθείρεται. Επηρεασμένος από τα έργα του Σεζάν αλλά και του δασκάλου του Παρθένη εντάσσει στο έργο του την πλαστικότητα της φύσης και του φωτός, χωρίς να περιορίζεται από την αυστηρή γεωμετρία των αρχών του Μοντερνισμού. Δε θα ήταν τολμηρό να πει κανείς πως ο Πικιώνης εισήγαγε τις αρχές του μεταμοντέρνου, παντρεύοντας την ενστικτώδη γνώση, με τη φύση, το παρελθόν με το παρόν αλλά και με το μέλλον και όλα αυτά με τον άνθρωπο σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο σύνολο.

 

Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

Λεύκωμα Δ.Πικιώνης 1887-1968, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010.

Φιλιππίδης Δ. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, τόμος Δ, Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, ΕΑΠ, Πάτρα 2001.

Ψηφιακές Πήγες

http://www.kathimerini.gr/kath/7days/1994/10/16101994.pdf.

http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=7354&autostart=0

http://www.ert-archives.gr/V3/public/mai/page-asseview.aspx?tid=7919&autostart=0

http://www.ypepas.blogspot.com/2009/08/blog-post_28.html

http://www.youtube.com/watch?v=5wXHkAodllU

 

Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται από το λεύκωμα του Μουσείου Μπενάκη – ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ 1887-1968, Αθήνα 2010.

 [1] http://www.ypepas.blogspot.com/2009/08/blog-post_28.html.

[2] http://www.kathimerini.gr/kath/7days/1994/10/16101996.pdf

[3] Στην ίδια ιστοσελίδα σ.7.

[4] Στην ίδια ιστοσελίδα.

[5] http://www.youtube.com/watch?v=5wXHkAodllU

 ( από την εκπομπή παρασκήνιο 6/6).

[6] Δ.Φιλιππίδης, Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, Τόμος Δ, Ιστορία της Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας, ΕΑΠ, Πάτρα,2001,σ.124.

[7] Στο ίδιο, σ.125.

[8] Στο ίδιο, σ.138.

[9] http://www.ert-archives.gr/Ve/public/mai/page-assetview.aspx?tid=7354&autostart=0.

 

[10]Δ.Πικιώνης, Εισηγητική έκθεση, επί της συνεργασίας μου εις τα υπό εκτέλεσιν έργα των περί την Ακρόπολιν αρχαιολογικών χώρων, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010, σ.202-203.

[11] http://www.ert-archives.gr/V3/public/main/page-assetview.aspx?tid=7358&autostart=0

[12] K.Kurokawa,Αρχιτεκτονική του Δρόμου, ο Δρόμος του Πικιώνη, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ 1998-1968,Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010,σ.259.

[13] Δ.Φιλιππίδης, ό.π., σ.152.

[14] Στο ίδιο, σ.148-149.

[15] Στο ίδιο, σ.150.

[16] Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας, Οι πολλαπλές γνώμες του Πικιώνη, Δημήτριος Πικιώνης 1887 -1968, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2010, σ.266.